Sưu tập rìu, giáo đồng văn hóa Đông Sơn tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh

Văn hoá Đông Sơn ra đời và phát triển rực rỡ qua các giai đoạn từ Tiền Đông Sơn đến Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun… Đỉnh cao của Văn hoá Đông Sơn là nghệ thuật đúc đồng, cư dân Việt cổ đã hoàn toàn làm chủ cách pha chế nguyên liệu và kỹ thuật chế tạo nhiều loại đồ vật bằng đồng thau. Kỹ thuật luyện kim và đúc đồng được ứng dụng để tạo ra những loại binh khí sử dụng chống giặc ngoại xâm. Với kỹ thuật luyện kim độc đáo của cư dân Đông Sơn, đồ đồng Đông Sơn khẳng định thời đại phát triển rực rỡ của nghệ thuật đúc đồng Việt Nam.

Theo số liệu tổng kiểm kê bước đầu và nguồn tư liệu hiện vật trong kho cơ sở Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh đã xây dựng thành công bộ sưu tập rìu, giáo đồng là vũ khí thời kỳ Văn hóa Đông Sơn gồm khoảng 160 hiện vật các loại như: rìu xòe cân, rìu lưỡi xéo, rìu gót hài, rìu gót vuông, mũi giáo, mũi lao... có niên đại cách ngày nay khoảng 2500 - 2000 năm. Đây là sưu tập hiện vật đồ đồng phát hiện được từ những năm 1973 đến năm 2000 bởi các chuyên gia, các nhà khoa học phối hợp với Bảo tàng Hà Bắc khai quật tại các di chỉ Quả Cảm, xã Hòa Long, huyện Yên Phong năm 1973 (nay là khu Quả Cảm, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh); Di chỉ Lãng Ngâm, huyện Gia Bình năm 1973; di chỉ Đại Trạch, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành vào các năm 1990, 1999 và 2000. Ngoài ra phát hiện trong quá trình hút cát trên sông Đuống thuộc địa phận phường Phù Chẩn, thành phố Từ Sơn và trên khu vực sông Cầu thuộc địa phận xã Tam Giang, huyện Yên Phong… đã vẽ nên bức tranh toàn cảnh về không gian sinh sống, tính năng động trong ứng xử với thiên nhiên, thích nghi với môi trường của cư dân Đông Sơn.

Qua nghiên cứu sưu tập hiện vật trên, có thể đánh giá như sau:

- Giáo đồng là loại vũ khí tiến công quan trọng và là tiêu chí để nhận biết những đặc điểm riêng của văn hóa Đông Sơn. Giáo thường có đặc điểm lưỡi mỏng dẹt, sống lưỡi nổi cao, cánh lưỡi xòe đều sang hai bên, góc lưỡi tù, trên cánh lưỡi có lỗ thoát. Giáo có họng tra cán dạng ống trụ, cán thường được làm bằng gỗ hoặc tre sử dụng để sát thương đối phương bằng cách đâm hoặc phóng. 

- Rìu đồng là loại công cụ sản xuất phổ biến, đồng thời cũng được dùng làm vũ khí sở trường của cư dân Đông Sơn. Tại Bảo tàng số lượng hiện vật thuộc loại này rất phong phú, thời kỳ này con người đã dùng làm vũ khí để tự vệ. Các loại vũ khí rất phong phú về loại hình, bao gồm: rìu lưỡi xéo, rìu gót vuông, rìu gót tròn, rìu xòe cân... có cấu tạo cân đối, có rìa lưỡi thẳng hoặc có rìa lưỡi xéo; gót vuông, gót tròn; họng tra cán thẳng.

Sưu tập rìu, giáo đồng văn hóa Đông Sơn tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh phong phú về loại hình, đa dạng về kiểu dáng, được tìm thấy trên vùng đất Bắc Ninh thể hiện sự tồn tại và phát triển của văn hóa Đông Sơn tại đây. Dấu tích của nền văn hóa Đông Sơn trên đất Bắc Ninh càng cho thấy nơi đây là một mảnh đất có bề dày lịch sử, truyền thống văn hóa lâu đời góp phần cho các thế hệ mai sau viết tiếp những trang sử hào hùng mà cha ông để lại. Đây là một sưu tập mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học. Nghiên cứu về sưu tập này giúp chúng ta hiểu được nghệ thuật đúc đồng tài hoa đạt tới trình độ siêu việt của người Đông Sơn cách ngày nay 2.500 - 2.000 năm. Đặc biệt những hiểu biết về kỹ thuật đúc đồng, luyện kim cũng như nghệ thuật trang trí của cư dân Đông Sơn. Việc giới thiệu và tuyên truyền sưu tập rìu, giáo văn hóa Đông Sơn tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh không chỉ khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong mỗi người dân đất Việt mà còn giới thiệu với bạn bè quốc tế về một nền văn hóa riêng có của người Việt giúp gìn giữ, bảo vệ lãnh thổ qua hàng ngàn năm lịch sử và là cơ sở để chúng ta tiếp tục xây dựng vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc ngày càng giàu mạnh, văn minh./.